پمپ سرنگ

پمپ سرنگ یک وسیله است که برای تزریق برنامه ریزی شده و دقیق مایعات، سیالات، فرآورده‌ های خونی و داروهای مشخص شده به بدن بیماران مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دستگاه میزان جریان و سرعت تزریق مایعات و دارو را کنترل می‌کند.

در واقع پمپ سرنگ پمپی است که برای تزریق مایعات به بدن (همانند داروها، غذای مایع، گلوکز، محلول نمک و …) به صورت هوشمند با حجم مشخص و در زمان مشخص استفاده می‌گردد. بر روی پمپ سرنگ امکان نصب سرنگ‌های مختلف با اندازه‌های متفاوت (10، 20، 30، 40، 50 سی سی) وجود دارد.

در بخش مراقبت‌ های ویژه بیمارستان‌ ها و کلینیک‌ های پزشکی و داخل آمبولانس از دستگاه پمپ سرنگ جهت تزریق داروهای مختلف استفاده می‌شود. در بیشتر مواقع در بخش مراقبت‌های ویژه و پس از عمل‌های جراحی مواردی وجود دارد که باید یک ماده موثر مشخص شده به بدن بیمار تزریق شود.

دقت و مزایای پمپ سرنگ

در موارد اینچنینی، دقت بالا در تزریق اهمیت فراوانی دارد؛ بنابراین از دستگاه پمپ سرنگ استفاده می‌شود. یکی از مزیت‌های قابل توجه در رابطه با پمپ سرنگ، برخورداری از دقت 0/1CC/HR است؛ بنابراین با استفاده از تزریق با این دستگاه، داروها کمتر رقیق می‌شوند و این امر به یکی از نقطه‌های عطف این دستگاه تبدیل شده است.

دستگاه پمپ سرنگ به طور معمول جهت تزریق با حجم کم مورد استفاده قرار می‌گیرد و معمولا برای آنها از سرنگ‌های 5 سی سی تا 50 سی سی استفاده می‌شود. پمپ سرنگ یک دستگاه با وزن تقریبی 2 کیلوگرم است و بر روی پایه مخصوص نصب می‌شود. این محصول از دو بخش مکانیکی و الکتریکی تشکیل شده است.

بخش مکانیکی پمپ سرنگ

در قسمت مکانیکی دستگاه پمپ سرنگ، یک پمپ جهت جلو بردن پیستون سرنگ قرار داده شده که مایع را با نرخ تنظیم شده تزریق می‌کند. در بسیاری از پمپ‌های سرنگ، موتور پله‌ای پیچ هدایت شده را به جلو می‌برد. سرعت موتور با توجه به نرخ جریان تنظیم شده و اندازه سرنگ تغییر می‌کند.

در واقع قسمت مکانیکی دستگاه وظیفه تبدیل کردن حرکت چرخشی موتور به حرکت خطی را بر عهده دارد. با این کار پیستون سرنگ به قسمت جلو حرکت می‌کند و از طریق پالس‌های اعمالی به موتور پیله‌ای، میزان درجه چرخش محور موتور مشخص خواهد شد.

بخش الکترونیکی پمپ سرنگ

بخش الکترونیکی دستگاه پمپ سرنگ بر اساس اطلاعات ورودی، پارامترهای نرخ تزریق درخواستی تنظیم می‌شود. سپس از طریق پالس‌های الکتریکی مشخص شده به درایور موتور پله‌ای فرستاده می‌شود.

افزون بر موارد ذکر شده، در صورت نیاز تمامی آلارم‌های دستگاه پمپ از راه سنسورهای قرار داده شده در آن اندازه‌گیری خواهند شد.

اجزای تشکیل دهنده پمپ سرنگ

پمپ سرنگ از چندین قطعه و وسیله مختلف تشکیل شده است:

• رایانه هوشمند
• سوزن یا کانولا
• ست نگهدارنده
• پلانگر
• پمپ
• پمپ سرنگ
• دستگاه پمپ سرنگ

مکانیزم داخلی پمپ سرنگ

حرکت مواد داخل سرنگ در پمپ سرنگ توسط Step-motor (موتور پله‌ای) کنترل می‌شود. اولین قدم کنترل سرعت و حرکت و قبل از آن تشخیص نوع سرنگ و میزان حجم آن است، که این کار توسط مکانیزم اپتوکوپلر صورت می‌گیرد.

طریقه استفاده و نحوه کار با پمپ سرنگ

1. در گام نخست باید سرنگ را از داروی مورد نظر پر کنید. توجه داشته باشید که میزان دارو نباید کمتر از نصف ظرفیت سرنگ باشد تا دستگاه دچار خطا نشود.
2. نگهدارنده سرنگ بایستی تا میزان لازم بالا کشیده شده و 90 درجه به سمت خلاف جهت عقربه‌های ساعت چرخانده شود. در این حالت نگهدارنده قفل می‌شود.
3. در مرحله سوم پیستون سرنگ در بین شکاف روی بازوی متحرک قرار داده می‌شود.
4. بازوی متحرک و سرنگ سوار شده بر روی آن به وسیله کلیدهای جهت‌نما یا Purge به قسمت جلو و عقب حرکت داده می‌شود. سپس باله‌های سرنگ روی شکاف ایجاد شده در قسمت ثابت سرنگ قرار خواهد گرفت.
5. در مرحله پنجم باید سرنگ به آرامی و با ملایمت به سمت پایین فشرده شود تا پیستون و باله‌های آن تا قسمت انتهایی در شکاف آن قرار بگیرد.
6. در این مرحله باید نگهدارنده سرنگ را به وسیله چرخاندن در جهت عقربه‌های ساعت از حالت قفل خارج کنید و سپس اجازه دهید تا روی سرنگ قرار بگیرد. در این مرحله نیز نمایشگر دستگاه پمپ سایز و شرکت سازنده سرنگ را به نمایش می‌گذارد.

پارامترهای تزریق پمپ سرنگ

• حجم (CC, Liter):
  • حجم تزریق شده (VI – Volume Infused): پارامتری است که نشان می‌دهد تا آن لحظه از زمان، چه حجمی از دارو تزریق شده است.
  • حجم تزریقی (VTBI – Volume To be Infused): حجمی از داروی درون سرنگ که برای تزریق به بیمار در نظر گرفته شده است. این پارامتر جنبه اطلاعاتی و کنترلی دارد. میزان تزریق هیچ‌گاه بیش از VTBI تنظیمی نخواهد بود.

• زمان (s ,m ,h): مدت زمان تزریق دارو
• نرخ (Rate): سرعت تزریق دارو یا حجم ماده تزریقی در واحد زمان برخی پارامترها را کاربر وارد می‌کند و بقیه پارامترها توسط دستگاه محاسبه می‌شوند.
• دوز (Dose): مقدار ماده موثر در واحد حجم تزریقی. این پارامتر در کاربردهای مربوط به داروهای شیمی‌درمانی و بیهوشی اهمیت پیدا می‌کند. با توجه به دوز، پارامترهای حجم، زمان و نرخ قابل تغییر هستند.
• فشار تزریق: برآیند فشارها در مسیر تزریق که شامل فشار سوزن انتقال دارو به رگ، و فشار خون بیمار می‌شود. این پارامتر توسط دستگاه نمایش داده می‌شود و به طول مسیر، نوع و ویسکوزیته دارو، فشار خون بیمار و وضعیت عروقی بیمار بستگی دارد.
• انسداد (Occlusion): میزان فشاری است که بسته به فشار خون بیمار و شرایط او، نوع دارو، نوع ست مورد استفاده توسط کاربر تعریف می‌شود. دستگاه تزریق را تا رسیدن به این فشار ادامه می‌دهد و به محض رسیدن فشار درون مسیر به این حد آن را متوقف می‌سازد.
• تزریق سریع با دکمه bolus: تزریق دارو با حجم زیاد و در مدت زمان اندک، blous نامیده می‌شود. این حالت در زمان‌هایی استفاده می‌شود که نیاز به تزریق ناگهانی دارو به بیمار وجود دارد. به عنوان مثال در اتاق عمل زمانی که بیمار در حین عمل هشیاری خود را به دست می‌آورد، برای بیهوشی سریع و دوباره از blous استفاده می‌شود.
• خاصیت Anti bolus (پیشگیری از bolus ناخواسته): زمانی که فشار تزریق به فشار انسداد رسد، تزریق متوقف می‌شود و دستگاه از فشار درون مسیر به قدری می‌کاهد که به مقدار فشار عادی از پیش تعریف شده برسد.
• تزریق سریع با دکمه Purge: به تزریق حجمی از محلول با سرعت زیاد گفته می‌شود و یا تزریق حجم بالای دارو با سرعت زیاد و در زمان کم برای پر کردن مسیر تزریق.

نکات ایمنی مورد نیاز در هنگام استفاده از پمپ سرنگ

هنگام استفاده از دستگاه پمپ سرنگ به یاد داشته باشید که از آن در محیط‌های مرطوب و روی سطوح خیس و نمناک استفاده نکنید. توجه به این موضوع از ایجاد اتصال کوتاه و اتفاقات احتمالی جلوگیری خواهد کرد.

سعی کنید در مکان‌هایی که مواد شیمیایی، گازهای بیهوشی قابل انفجار و موادهای اینچنینی نگهداری می‌شود، از استفاده از دستگاه مورد ذکر خودداری کنید.

از دیگر نکات ایمنی که در رابطه با استفاده از پمپ سرنگ باید به آن توجه کنید، عدم استفاده از سیم‌های رابط و سه‌راهی است. برای روشن کردن دستگاه از پریزهای دارای اتصال به زمین یا ارت استفاده کنید.

یکی دیگر از نکات ایمنی که باید در هنگام استفاده از پمپ سرنگ باید لحاظ شود، عدم ایجاد فشار به لامپ‌های نشانگر و لامپ‌های آلارم آن در حین تمیز کردن است. از پلانچر یا بارل سرنگ جهت بلند کردن و حمل پمپ سرنگ استفاده نکنید.

عدم استفاده از دستگاه پمپ در زیر تابش مستقیم نور خورشید و تابش چراغ UV از دیگر نکات ایمنی است که در هنگام استفاده از پمپ سرنگ باید رعایت شود.

همچنین از این دستگاه نباید در سطوح ناهموار، در معرض افشانه‌های آب، نزدیک وسایل گرمازا همچون بخاری و مکان‌های دارای لرزش استفاده شود.

مزایای استفاده از پمپ سرنگ

از پمپ سرنگ برای اعمالی همچون سرم درمانی، تزریق خون، سیالات، دارو، شیمی درمانی، تزریق مواد غذایی به صورت مایع و… استفاده می‌شود.

در تمامی بخش‌های مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها، مخصوصا در قسمت مراقبت‌های ویژه قلب این دستگاه کوچک و کاربردی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

استفاده از پمپ سرنگ مزیت‌های فراوانی دارد؛ تحویل مایعات در حجم کم و توانایی تحویل مایعات با سرعت از پیش تعیین شده در فواصل زمانی خودکار، از دیگر مزایای قابل توجه در رابطه با این دستگاه است.

یکی از مهمترین مزیت‌های استفاده از پمپ سرنگ، دقت بسیار بالا در سرعت تزریق و تنظیم شدن حجم تزریق است.

این دستگاه اثربخشی داروهای انفوزیون را به حداکثر می‌رساند و اشتباهات سهوی در میزان تزریق و احتمال اوردوز بیمار را به پایین‌ترین حد خود خواهد رساند.

علاوه بر موارد ذکر شده، دستگاه پمپ سرنگ در صورت وجود کوچک‌ترین حجم هوا در داخل ست، آن را تشخیص داده و به صورت اتوماتیک جریان مایع را قطع می‌کند.

سایر مزایای استفاده از دستگاه پمپ سرنگ

• عدم تغییر در جریان و سرعت تزریق در مواقع فاصله داشتن دستگاه از بیمار
• برخورداری از قابلیت کالیبره شدن در صورت وجود چگالی متفاوت تزریق با استفاده از محاسبه دقیق تزریق
• تشخیص وجود کمترین حجم هوا و قطع کردن خودکار جریان مایع
• برخوردار بودن برخی از پمپ سرنگ‌ها به سیستم کاهش خطای دوز و اقدام به هشدار
• گزارش دادن از طریق آلارم در صورت وجود هرگونه مقاومت در برابر جریان مایع مانند انسداد رگ، جابجایی آنژیوکت از رگ به زیر پوست و موارد مشابه
• قطع کردن خودکار جریان پس از تزریق شدن حجم معین از دارو
• تجهیز شدن به باتری پشتیبان و قابل استفاده بودن در حین جابجایی و همچنین عدم دسترسی به جریان برق مستقیم شهری
• به نمایش گذاشتن نام دارو و غلظت آن توسط دستگاه پمپ

انواع پمپ سرنگ

پمپ سرنگ دارای نوع‌های مختلفی همچون تک کانال، چند کاناله و… است. پمپ‌های چند کاناله قادر هستند که به صورت همزمان و از طریق چند ست سرم پروسه تزریق کردن را انجام دهند.

پمپ‌های قطره شمار یکی دیگر از انواع مختلف پمپ سرنگ هستند. این نوع از پمپ‌ها از طریق شمارش قطرات تزریق شونده به وسیله چشم الکترونیکی عمل می‌کنند.

Enteral pump (پمپ انتترال)

این پمپ یعنی پمپ انتترال جهت رساندن مواد مغذی مایع و سایر داروها به سیستم گوارشی بیمار کاربرد دارد.

Patient-controlled analgesia (PCA) pump (پمپ مسکن)

پمپ مسکن برای تحویل داروهای ضد درد به بدن بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دستگاه این امکان را در اختیار بیمار قرار می‌دهد تا در صورت لزوم نسبت به تغییر مقدار کنترل شده داروی تزریقی اقدام کنند.

Insulin pump (پمپ انسولین)

یکی دیگر از انواع پمپ سرنگ، پمپ انسولین است که بسیار موثر واقع می‌شود. این پمپ برای رساندن انسولین به بدن بیماران دیابتی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. این پمپ بیشتر در خانه‌ها استفاده می‌شود و کاربردهای خارق العاده‌ای دارد.

روش‌های تمیز کردن پمپ سرنگ

یکی از مواردی که در حین استفاده و نگهداری پمپ سرنگ باید بدان توجه داشته باشید، استریل کردن، ضد عفونی کردن یا تمیز کردن آن است.

در هنگام تمیز کردن و ضد عفونی کردن دستگاه پمپ سرنگ باید به مواردی توجه کرد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

قبل از اقدام به تمیز کردن همواره به یاد داشته باشید که دستگاه مدنظر را خاموش کنید و کابل برق آن را از پریز برق خارج کنید.

برای تمیز کردن دستگاه فوق از غوطه‌ور کردن آن در آب خودداری کنید و به استفاده از یک دستمال مرطوب بسنده کنید.

به خاطر داشته باشید که برای تمیز کردن پمپ نیازی به استفاده از پاک کننده‌هایی همچون تینر، الکل و محصولات از این قبیل، نیازی نخواهید داشت.

اگر در هنگام استفاده از پمپ قطراتی از مایع تزریقی روی دستگاه پاشیده شد، سعی کنید بلافاصله با استفاده از دستمال مرطوب و یا پارچه نمناک سطح پمپ را تمیز کنید و از ایجاد لک و کثیف شدن آن جلوگیری به عمل آورید.

معیارها و پارامترهای مهم برای انتخاب پمپ تزریق سرنگ

برای انتخاب پمپ سرنگ پارامترهای مختلفی وجود دارد. یکی از پارامترهای مهمی که در هنگام انتخاب و خرید پمپ باید به آن توجه داشته باشید، سن و نوع مشکل بیمار است.

پارامترهای مهم در انتخاب پمپ سرنگ

• وزن و ابعاد آن
• قابلیت استفاده با استفاده از سرنگ‌های داخلی و خارجی
• مکانیسم ایجاد فشار
• برخورداری از آشکارساز حباب هوا
• مجهز بودن به باتری جهت استفاده در مواقع قطع برق و جابجا کردن بیمار
• طول عمر باتری
• برخوردار بودن از آلارم و هشدار دهنده‌ها برای مواقع ضروری همچون تمام شدن تزریق، بالا رفتن فشار، انسداد در مسیر تزریق و مواردی از این قبیل
• برخورداری از امکان کالیبراسیون و تنظیم شدن خودکار
• حجم سیستم
• عدم وابستگی به ارتفاع و جاذبه
• محدوده و دقت جریان
• مجهز بودن سیستم عیب یاب اتوماتیک با امکان نمایش عیب
• مدت زمان وارد شدن دارو
• داشتن حافظه جهت ذخیره کردن اطلاعات و داده‌های بیمار
• قابلیت امکان اتصال به سیستم مرکزی Nurse Call
• قفل تزریق

پمپ سرنگ در بهبود و درمان چه مشکلاتی کاربرد دارد؟

همانطور که ابتدای مقاله به آن اشاره کردیم از این دستگاه در بیمارستان‌ها و بخش مراقبت‌های ویژه استفاده می‌شود.

از این وسیله برای بهبود و درمان مشکلاتی که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد، استفاده می‌کنند.

• درد
• تحریک
• تشنج
• استفراغ
• مشکلات تنفسی
• ترشحات بیش از حد تنفسی مانند ترشحات ریه‌ها یا گلو