محلول ضدعفونی کننده و مکانیسم عمل آن
محلول ضدعفونی کننده ماده‌ای است که همزمان برای تمیز کردن و ضدعفونی کردن سطوح و دست استفاده می‌شود. این ماده قادر است هرگونه عامل بیماری‌زا از جمله ویروس آنفولانزا، کرونا و … را از بین ببرد. این محلول بیشترین کاربرد را در بیمارستان‌ها، جراحی‌های دندانپزشکی، آشپزخانه و حمام دارد. با کمک محلول‌های ضدعفونی کننده می‌توان هرگونه میکروارگانیسم عفونی را از بین برد. اگر می‌خواهید بدانید این محلول چطور می‌تواند ویروس‌ها را از بین ببرد، این مطلب را تا انتها بخوانید.
محلول ضدعفونی کننده چیست و چرا استفاده می‌شود؟
محلول‌های ضدعفونی کننده با سایر داروهای ضد میکروبی مثل آنتی‌بیوتیک‌ها که میکروارگانیسم‌های موجود در بافت زنده را از بین می‌برند، تفاوت دارد. این محلول فقط می‌تواند عوامل میکروبی (باکتری‌های مضر و ویروس‌ها) را از روی سطوح و پوست تمیز کند.
همچنین محلول ضدعفونی کننده با بی اکسید نیز تفاوت دارد. بیوکسید‌ها برای تمیز کردن سطوح مختلف در خانه و یا محل کار استفاده می‌شوند. در حالی که هیچ تاثیری بر روی ویروس‌های حاوی لیپید ندارند و فقط باکتری‌های مضر را نابود می‌کنند. اما محلول ضدعفونی کننده قادر است دیواره‌ی سلولی تمامی ویروس‌ها و باکتری‌های مضر را از بین ببرد.
انتشار بیماری‌های عفونی و مسری از جمله آنفولانزا، کرونا، ذات‌الریه و … باعث ضرورت استفاده از این محلول شده است. در این صورت از انتشار میکروارگانیسم‌ها جلوگیری می‌شود. این محلول قادر است در طی چند ثانیه باکتری‌ها و ویروس‌ها را از بین ببرند. در اثر برخورد محلول ضدعفونی کننده با ویروس، ابتدا پروتئین این ویروس‌ها را از بین می‌برد و سپس لایه‌های بیرونی سلول ویروس را نابود می‌کند. در نتیجه خطر انتشار بیماری‌های عفونی را از بین می‌برد.
محلول ضدعفونی کننده از چه موادی تشکیل شده است؟
رایج‌ترین محلول‌های ضدعفونی کننده اتانول و ایزوپروپانول است. از هر دو محلول ضدعفونی کننده می‌توان برای از بین بردن میکروارگانیسم‌های روی سطوح و پوست استفاده کرد. هر سه مواد قادرند در طی چند ثانیه میکروب‌ها را از بین ببرند.
البته درصد خالص بودن الکل هم اهمیت زیادی دارد تا بتواند با قدرت بیشتری ویروس‌ها را از بین ببرد. گفته می‌شود برای از بین بردن میکروارگانیسم‌ها باید از الکل 70 درصد استفاده کنید. اگر این محلول به تنهایی و بدون ترکیب با آب استفاده شود، تاثیر بیشتری در نابود کردن ویروس‌ها و باکتری‌های مضر دارد.
بسیاری از محلول‌های ضدعفونی کننده‌ی موجود در بازار حاوی مقادیر بالایی از الکل هستند و فقط مقدار کمی آب در آن‌ها استفاده می‌شود. برای مثال در محلول ضدعفونی کننده‌ی اتانول، حدود 70 – 85 درصد از این ماده را الکل اتانول تشکیل می‌دهد و فقط بین 15 – 30 درصد از محصول را با آب پر می‌کنند. در این صورت محلول ضدعفونی‌کننده‌ی اتانول قدرت بیشتری برای تخریب دیواره‌ی پروتئینی ویروس‌ها دارد.
در محلول‌های ضدعفونی کننده، علاوه بر ترکیبات مبتنی بر کاتیون آمونیوم کواترنر، از مواد ضدعفونی‌کننده‌ی سطوح نیز استفاده می‌شود. در ایالات متحده نیز ضدعفونی کننده‌ها با همین ترکیبات راهی بازار می‌شوند که مورد تایید سازمان EPA (آژانس حفاظت از محیط زیست ایالات متحده) هستند. البته در سایر کشورها از جمله ایران همین فرمول نیز استفاده می‌شود.
همچنین برای افزایش تاثیرگذاری محلول ضدعفونی کننده، الکل را با آب مقطر ترکیب می‌کنند. چرا که اگر از 100 درصد الکل خالص استفاده شود، فقط پروتئین‌های غشای خارجی ویروس از بین می‌رود. ترکیبی از 70 درصد الکل اتانول یا ایزوپروپانول با آب مقطر، باعث افزایش قدرت محلول ضدعفونی کننده می‌شود. به طوری که می‌تواند طیف گسترده‌ای از باکتری‌های مضر و از جمله ویروس‌های قوی مثل کرونا را از بین ببرد.
محلول ضدعفونی کننده چطور ویروس‌ها را از بین می‌برد؟
برای اینکه محلول ضدعفونی کننده بتواند ویروس‌ها را از بین ببرد و سطوح را ضدعفونی کند، بهتر است غلظت آن بالا باشد. برای مثال مخلوط 80 درصد اتانول + 5 درصد ایزوپروپانول می‌تواند ویروس‌های حاوی لیپید از جمله مانند ویروس کرونا، HIV، هپاتیت B و هپاتیت C را از بین ببرد.
تاثیر الکل وقتی در ماده‌ی مرطوب‌کننده‌ی دودکانوئیک اسید ترکیب می‌شود، افزایش می‌یابد. اگر 29 درصد اتانول را با همین ماده ترکیب کنید، می‌تواند طیف گسترده‌تری از باکتری‌ها و ویروس‌ها را از بین ببرد. مدت زمان لازم برای از بین بردن ویروس با ترکیب اتانول و دودکانوئیک اسید حدود 10 دقیقه است. در این مدت محلول ضدعفونی کننده ابتدا دیواره‌ی سلولی را از بین می‌برد و سپس ساختار آن را به طور کامل منهدم می‌کند.
ما به طور کلی با سه نوع ویروس پوشش‌دار و بدون پوشش مواجه هستیم. ویروس‌هایی از جمله کرونا از نوع پوشش‌دار هستند. به همین دلیل نابود کردن آن‌ها با محلول ضدعفونی‌کننده راحت‌تر است.
مکانیسم محلول ضدعفونی کننده برای نابود کردن ویروس‌ها
مکانیسم از بین بردن میکروب‌ها و ویروس‌ها توسط محلول ضدعفونی کننده به صورت زیر است:
همانطور که گفتیم الکل به تنهایی دیواره‌ی سلولی ویروس را از بین می‌برد. اما سپس نوبت به پروتئین ویروس می‌رسد. الکل به تنهایی نمی‌تواند پروتئین را از بین ببرد. وقتی با آب ترکیب می شود قادر است تا 484 بار سریع‌تر پروتئین‌های این ویروس‌ها را نابود کند.
سرعت الکل اتانول و ایزوپروپانول برای از بین بردن ویروس‌ها بین 1 تا 10 ثانیه است. البته اگر غلظت آن‌ها 70 درصد باشد می‌توانند ویروس‌ها را در این مدت از بین ببرند. در الکل اتانول گرما و دمای محیط در سرعت از بین بردن ویروس‌ها نقش دارد.
الکل ایزوپروپیل یا ایزوپروپانول کمی از الکل اتانول قوی‌تر عمل می‌کند. محلول‌های ضدعفونی کننده‌ای که حاوی هر دو نوع از الکل است، می‌تواند با غلظت 60 تا 80 درصد ویروس‌های لیپوفیلیک و آبگریز را از بین ببرد.
اگر محلول ضدعفونی کننده را با آب ترکیب کنید، کشندگی ویروس را با تاخیر بین 5 تا 10 دقیقه‌ای اتفاق می‌افتد. زیرا به دلیل کم شدن مقدار الکل، زمان تخریب دیواره‌ی سلولی کمی طولانی‌تر می‌شود. اما پروتئین ویروس بلافاصله بعد از تخریب دیواره، غیرفعال و خنثی می‌شود. به همین دلیل نباید این ماده را بیش از حد با آب ترکیب کنید.
آیا متانول هم می‌تواند ویروس‌ها را نابود کند؟
محلول ضدعفونی کننده حاوی الکل ایزوپروپانول و اتانول است. الکل صنعتی که به نام متانول شناخته می‌شود، قدرت پاک‌کنندگی و از بین بردن ویروس‌ها را ندارد. این الکل برای پوست و بدن خطرناک است. در صورت خورده شدن باعث نابینایی و مسمومیت می‌شود. حتی تماس آن با پوست هم مسمومیت را به دنبال دارد.
چطور تشخیص دهیم محلول ضدعفونی کننده اصلی است؟
یک محلول ضدعفونی‌کننده قدرتمند برای از بین بردن ویروس‌ها، باید حاوی الکل ایزوپروپانول و یا اتانول باشد. در غیر این صورت هیچ تاثیر در از بین بردن ویروس‌ها و میکروارگانیسم‌ها ندارد. برای تشخیص یک پنبه را به مقداری از محلول آغشته کنید و سپس آن را آتش بزنید. در صورتی که در این محلول از الکل طبی استفاده شده باشد، شعله‌های بلند و به رنگ آبی دارد.
همچنین به اندازه‌ی یک قاشق چایخوری از این محلول را داخل یک ظرف فلزی بریزید و کبریت بزنید. اگر شعله‌ی آن آبی رنگ بود و تا اتمام محلول ادامه داشت، اصلی است و در آن از اتانول و یا ایزوپروپانول استفاده شده است. محلول ضدعفونی کننده‌ی تقلبی نمی‌سوزد.
آیا محلول ضدعفونی کننده به پوست آسیب نمی‌رساند؟
محلول‌های ضدعفونی کننده باعث از بین رفتن رطوبت پوست می‌شوند. در واقع وقتی ویروس‌ها را از بین می‌برند، همزمان باعث از بین رفتن چربی و رطوبت پوست هم می‌شوند. به همین دلیل نباید برای پوست بیش از حد استفاده شوند.
خطر استفاده از محلول‌های ضدعفونی‌کننده‌ی حاوی الکل برای سطوح کمتر از مواد شوینده‌ی سفیدکننده است. زیرا بلافاصله تبخیر شده و باعث آلرژی و حساسیت تنفسی نمی‌شوند.